نورگیر حمام گلشن

کاروانسرای خانات که در حال حاضر به عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری تهران است ،‌ در اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار در سالهای حدود 1300 ه ق بنا شد. در نقشه تهران که در سال 1309 ه ق توسط نجم الملک تهیه شده ، عمارت کاروانسرای خانات مشهود است و کاروانسرای خانات در نقشه به نام «کاروانسرای روغنی»‌ نام گذاری شده است. کاروانسرای خانات در کنار جاده برون شهری (وقت) تهران یعنی «جاده حضرت عبدالعظیم» بنا گردید ،‌ که از خارج بافت تهران قرار داشت. کاروانسرای خانات در همین اراضی و ضلع شرقی میدان امین السلطان احداث گردید. بنا در سال 1357 دچار حریق شد و ورودی های غربی و شرقی در آتش سوزی مسدود شد و سپس کاروانسرا به بنگاه و بعد به انبار تغییر کاربری داد. کاروانسرای خانات توسط موسی خان امین الملک در سال 1329 ه ق به آقای سید علی اردهالی واگذار و سپس در اختیار سید جعفر اردهالی و در نهایت محمد اردهالی (بعلاوه جمعی از مستاجران و خرده مالکان) قرار داشت. البته در مقطعی کوتاه کاروانسرای خانات در اختیار افرادی از قریه مهیار شهرضا بود به همین دلیل به آنجا کاروانسرای مهیاری ها نیز می گفتند.

نکته اول:‌ تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه ،‌ تهران هنوز در حصار صفوی که در سال 961 ق بنا شده بود ، محصور بود و کاروانسرای خانات خارج از شهر (اضلاع حصار صفوی خیابان امیر کبیر و خیابان ری و خیابان مولوی و خیابان وحدت اسلامی بودند) و در این زمان حصار قدیمی تهران خراب و حصار جدیدی ناصری گرداگرد آن ساخته شد و بدین ترتیب ضلع جنوبی حصار از خیابان مولوی به خیابان شوش تغییر کرد و با توسعه شهر کاروانسرای خانات داخل تهران افتاد.

نکته دوم:‌اراضی آن محدوده که کاروانسرای خانات در آن بنا شده بود در سال های پایانی دوره ناصری تا اواخر قاجار به «امین السلطان» صدر اعظم پادشاهان ناصرالدین شاه ، مظفرالدین شاه و محمد علی شاه تعلق داشت و به همین دلیل نام میدان را امین السلطان می نامیدند. ...... ادامه